Το άρθρο μου όπως δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΟΜΟΔΙΚΙΑ – ΔΙΚΙΓΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ- ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 1 – ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ 2021
Η επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης και η τηλεδιάσκεψη στις διοικητικές και αστικές υποθέσεις.
Γεράσιμος Σ. Γκασούκας
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
LLM Αστικού Δικαίου
Κάθε δικηγόρος αλλά και κάθε συλλειτουργός της δικαιοσύνης πιστεύει ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί η υπερβολική καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης στη χώρα μας.
Σχετικά με αυτό το θέμα έχουν γραφτεί αναρίθμητες μελέτες, πολλές από τις οποίες καταλήγουν μέχρι την διαπίστωση της αρνησιδικίας και της αμφισβήτησης στην πράξη του ίδιου του πυρήνα του κράτους δικαίου.
Εκπρόσωποι όλων των πολιτικών χώρων και όλων των φορέων της δικαιοσύνης διαπιστώνουν αυτό το διαχρονικό πρόβλημα και τις αρνητικές επιπτώσεις του στην κοινωνία και στην οικονομία. Οι επιπτώσεις αυτές γίνονται ακόμα σοβαρότερες εν μέσω της πανδημίας του νέου κορωνοϊού COVID-19.
Επίσης είναι κοινή αντίληψη ότι η επιτάχυνση στην απονομή της δικαιοσύνης λειτουργεί τόσο προς όφελος των οικονομικά αδύναμων και των λαϊκών στρωμάτων όσο και προς όφελος της ανάπτυξης της οικονομίας και της πολυαναμενόμενης προσέλκυσης επενδύσεων.
Αφορμή για το παρόν άρθρο στάθηκε η πρόβλεψη του πολύ πρόσφατου Ν. 4745/2020 (ΦΕΚ Α’ 214 / 6-11-2020), με τίτλο «Ρυθμίσεις για την επιτάχυνση της εκδίκασης εκκρεμών υποθέσεων του ν. 3869/2010, σύμφωνα με τις επιταγές της παρ. 1 του άρθρου 6 της Ε.Σ.Δ.Α., ως προς την εύλογη διάρκεια της πολιτικής δίκης, τροποποιήσεις του Κώδικα Δικηγόρων και άλλες διατάξεις». Στο άρθρο 36 προβλέπεται ότι, κατ’ εξαίρεση, οι διασκέψεις σε όλα τα δικαστήρια της χώρας μπορούν να γίνονται και εξ αποστάσεως με τη χρήση τεχνολογικών μέσων που διασφαλίζουν τη μυστικότητά τους, εφόσον λόγω ανυπέρβλητου κωλύματος δεν είναι εφικτή η φυσική συμμετοχή ενός ή περισσότερων δικαστών σε αυτές.
Στη σχετική αιτιολογική έκθεση (opengov.ministryofjustice/wp-content/uploads/downloads/ 2020/09) διαβάζουμε ότι, με σειρά κοινών υπουργικών αποφάσεων δόθηκε προσωρινά η δυνατότητα στις συνθέσεις των δικαστηρίων της χώρας να πραγματοποιούν, κατά την περίοδο της πανδημίας του νέου κορωνοϊού COVID-19, διασκέψεις εξ αποστάσεως με την χρήση τεχνολογικών μέσων. Η δυνατότητα αυτή κατέστησε ευχερέστερη τη διενέργεια των διασκέψεων, διευκόλυνε τα μέλη των συνθέσεων και συνεισέφερε στην επιτάχυνση της έκδοσης αποφάσεων και της απονομής της δικαιοσύνης. Για τους λόγους αυτούς, με την προτεινόμενη ρύθμιση παγιοποιείται η δυνατότητα της διενέργειας διασκέψεων εξ αποστάσεως με την χρήση τεχνολογικών μέσων, εφόσον δεν είναι εφικτή η φυσική συμμετοχή ενός ή περισσοτέρων δικαστών σε αυτές.
Παρατηρούμε την καθολικότητα της διάταξης στο πεδίο εφαρμογής της («σε όλα τα δικαστήρια της χώρας») και ταυτόχρονα τον εξαιρετικό χαρακτήρα της και την κατ’ ανάγκη συσταλτική ερμηνεία των προϋποθέσεων του ανυπέρβλητου κωλύματος και της μη εφικτής φυσικής συμμετοχής του δικαστή (και μόνο).
Εντελώς ενδεικτικά να σημειώσουμε ότι το θέμα είχε κριθεί και νομολογιακά ήδη από 2008, με την ΠΠρΑθ 7809/2008 (dsanet.gr), σύμφωνα με την οποία η συμμετοχή των δικαστών στη διάσκεψη μπορεί να λάβει χώρα, σε εξαιρετικές περιπτώσεις (όπως όταν διαπιστώνεται προσωρινή αδυναμία μερικών εξ αυτών να παρασταθούν) και με την χρήση τηλεοπτικών ή και τηλεφωνικών συσκευών τηλεδιάσκεψης. Έτσι κρίθηκε νόμιμη η συμμετοχή δικαστών στη διάσκεψη και η ψήφος μέσω τηλεφώνου καθώς αποδείχθηκε ότι οι απόντες δικαστικοί λειτουργοί πριν να διατυπώσουν τη γνώμη τους είχαν μελετήσει εμβριθέστατα και με σχολαστικότητα τη δικογραφία και είχαν αποδυθεί σε έρευνα και μελέτη προκειμένου να αντλήσουν τις απαραίτητες για το συγκεκριμένο νομικό ζήτημα από τη νομολογία και τη βιβλιογραφία πληροφορίες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν προέκυψε κάποια παραβίαση της αρχής της δίκαιης δίκης.
Πρόσφατη όμως είναι και η πολύ ενδιαφέρουσα προαναγγελία σχετικά με τις «Υπηρεσίες τηλεδιάσκεψης σε δικαστήρια και σωφρονιστικά καταστήματα και παροχή υπηρεσιών ενημέρωσης της πορείας των πινακίων και των εκθεμάτων των δικαστηρίων -Ηλεκτρονικό Πινάκιο» (www.lawandorder.gr, 11-11-2020). Κατά τη διάρκεια του 10ου Ετήσιου Συνεδρίου «e-Government Forum», ο Δ/νων Σύμβουλος της Κοινωνίας της Πληροφορίας ΑΕ, Σταύρος Ασθενίδης προανήγγειλε ότι το ως άνω έργο αναμένεται να υλοποιηθεί τις επόμενες εβδομάδες (ίσως και κατά τη στιγμή που δημοσιεύεται το παρόν τεύχος του Erga Omnes). Αφορά στην υλοποίηση ενός δικτύου παροχής υπηρεσιών τηλεδιάσκεψης σε δικαστήρια και σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας, καλύπτοντας τις ανάγκες των πολιτικών, ποινικών και διοικητικών Δικαστηρίων (Πρωτοδικεία και Εφετεία), του ανακριτικού έργου (Πρωτοδικεία και Εισαγγελίες) και των αιτημάτων δικαστικής συνδρομής και την ανάπτυξη και θέση σε λειτουργία πληροφοριακού συστήματος, μέσω του οποίου θα γίνεται η δημοσίευση, σε πραγματικό χρόνο, της πορείας των πινακίων και των εκθεμάτων των Δικαστηρίων της χώρας στο διαδίκτυο, στους ενδιαφερόμενους (δικηγόροι, πολίτες κλπ).
Να αναφέρουμε συνοπτικά στον περιορισμένο χώρο του παρόντος άρθρου, ότι στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη συναντάμε από το 2009 την «τηλεεικονοδιάσκεψη» ως μέρος της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης (DGF Communication/Publications 2009 QC-78-09-986-EL-C). Σε υλοποίηση δε του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1206/2001 του Συμβουλίου, ιδρύθηκε, ήδη από 2002, το Ευρωπαϊκό Δικαστικό Δίκτυο για αστικές και εμπορικές υποθέσεις (EΔΔ-αστικές υποθέσεις), ένα ευέλικτο, μη γραφειοκρατικό δίκτυο που διευκολύνει την επικοινωνία και τη συνεργασία των εθνικών δικαστικών αρχών στον χειρισμό υποθέσεων, τη διευκόλυνση της διασυνοριακής πρόσβασης στη δικαιοσύνη μέσω της ενημέρωσης του κοινού και των επαγγελματιών του νομικού κλάδου και έκδοση δελτίων στην Διαδικτυακή Πύλη της Ευρωπαϊκής Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης (e-Justice) στον τομέα των αστικών και εμπορικών υποθέσεων.
Επίσης να αναφέρουμε σύντομα κάποιες προσπάθειες ιστορικής σημασίας στη ελληνική έννομη τάξη, όπως του Ν.3242/2004 (ΦΕΚ Α’ 102/ 24-5-2004) «Ρυθμίσεις για την οργάνωση και λειτουργία της Κυβέρνησης, τη διοικητική διαδικασία και τους ΟΤΑ», που τροποποίησε τον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, άρθ. 14 παρ 13, παρέχοντας τη δυνατότητα στα συλλογικά όργανα να κάνουν χρήση της τηλεδιάσκεψης ως εναλλακτικού τρόπου συνεδρίασής τους.
Πρέπει να συγκρίνουμε στο σημείο αυτό την πολύ σημαντική πρόβλεψη του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, άρθρο 133 παρ. 6 έως 9 (όπως τροποποιήθηκε σχετικά με το θέμα μας μόλις πέρυσι με τον Ν.4635/2019, ΦΕΚ Α’ 167/30-10-2019, «Τηλεσυνεδρίαση στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια- Αναπτυξιακό νομοσχέδιο») σύμφωνα με την οποία, ο πρόεδρος του συμβουλίου ή ο δικαστής που διευθύνει το δικαστήριο μπορεί, ύστερα από αίτημα αυτού που ασκεί το ένδικο βοήθημα, το οποίο υποβάλλεται με το εισαγωγικό δικόγραφο ή αυτεπαγγέλτως, να αποφασίσει ότι οι διάδικοι και οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους θα μετέχουν στη συνεδρίαση και θα διενεργούν διαδικαστικές πράξεις ενώπιον του δικαστηρίου, ευρισκόμενοι σε τόπο διαφορετικό από αυτόν της συνεδρίασης. Η συζήτηση μεταδίδεται ταυτόχρονα με ήχο και εικόνα στην αίθουσα συνεδρίασης του δικαστηρίου και στον τόπο όπου παρίστανται οι διάδικοι και οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους. Επιπρόσθετα (παρ.7, αρθ 133 ΚΔΔ), το δικαστήριο, ύστερα από αίτηση των διαδίκων ή αυτεπαγγέλτως, μπορεί να αποφασίσει την εξέταση μαρτύρων, πραγματογνωμόνων και διαδίκων χωρίς αυτοί να παρίστανται στην αίθουσα συνεδρίασής του. Η εξέταση μεταδίδεται ταυτοχρόνως με ήχο και εικόνα στην αίθουσα συνεδρίασης του δικαστηρίου και στον τόπο εξέτασης των μαρτύρων, πραγματογνωμόνων και διαδίκων. Η εξέταση αυτή, η οποία θεωρείται ότι διεξάγεται ενώπιον του δικαστηρίου, έχει την ίδια αποδεικτική ισχύ με την εξέταση στο ακροατήριο. Οι αποφάσεις αυτές δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα. Επί της διαδικασίας, οι λεπτομέρειες εφαρμογής της διεξαγωγής της συζήτησης και της εξέτασης προσώπων από το δικαστήριο με τεχνολογικά μέσα, όταν τα πρόσωπα αυτά βρίσκονται εκτός της αίθουσας του δικαστηρίου και σε άλλο τόπο, ορίζονται με προεδρικό διάταγμα, εκδιδόμενο ύστερα από πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης. Μέχρι την έκδοσή του εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις του Π.Δ. 142/2013 (Α’ 227), όπως εκάστοτε ισχύει. Το Π.Δ. αυτό δίνει με αρκετή ακρίβεια τους σχετικούς ορισμούς των εννοιών (τηλεοπτική συνεδρίαση, τηλεσυζήτηση, τηλεκατάθεση προσώπων κλπ) και ρυθμίζει ικανοποιητικά τις προϋποθέσεις, την προετοιμασία και τη διεξαγωγή ολόκληρης της συζήτησης της υπόθεσης καθώς και τα σχετικά πρακτικά.
Εν προκειμένω, σύμφωνα με τον Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας – και αυτό το στοιχείο καθιστά την ανωτέρω πρόβλεψη πολύ σημαντική- ο αιτών μπορεί να προτείνει την εξ αποστάσεως διενέργεια κάθε διαδικαστικής πράξης και την εξέταση μαρτύρων, πραγματογνωμόνων και διαδίκων. Δηλαδή προβλέπεται ολόκληρη η τηλεσυνεδρίαση του διοικητικού δικαστηρίου «υπό κανονικές συνθήκες» και όχι η «κατ’ εξαίρεση» τηλεδιάσκεψη και μόνο για ανυπέρβλητο κώλυμα του δικαστή.
Να μην παραλείψουμε την δυνατότητα που δίνει και ο ΚΠολΔ στο άρθ. 393 παρ. 3 (όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4335/3025 ΦΕΚ Α’ 87), για την εξέταση (μόνο όμως) των μαρτύρων και με τηλεδιάσκεψη.
Από τα ανωτέρω συμπεραίνουμε ότι το νομοθετικό πλαίσιο για την ολοκληρωμένη τηλεοπτική συνεδρίαση, την πλήρη τηλεσυζήτηση της εκδικαζόμενης υπόθεσης και την έκδοση της δικαστικής απόφασης υπάρχει ή εν πάση περιπτώσει μπορεί να εξελιχθεί και να εξειδικευτεί.
Προέχει η πολιτική βούληση να λυθεί ένα διαχρονικό πρόβλημα. Έπεται η ορθή νομοθέτηση, με την αποφυγή της πολυνομίας και των αλληλοσυγκρουόμενων διατάξεων, η οποία ήδη με τα αλλεπάλληλα νομοθετήματα καθίσταται προβληματική. Ας δεχθούμε όμως ότι αυτό το δύσκολο έργο ολοκληρώνεται. Ας μου επιτραπεί η διαπίστωση ότι το κυρίως πρόβλημα που κατ΄επανάληψη βασανίζει την απονομή της δικαιοσύνης στη χώρα μας δεν είναι η θεωρία άλλα η πρακτική εφαρμογή των προβλεπόμενων λύσεων.
Για πολλοστή φορά θα βρεθούμε αντιμέτωποι με την έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής και την έλλειψη ικανού αριθμού δικαστών και γραμματέων καθώς και την ελλιπή εκπαίδευση τους στις απαιτούμενες σύγχρονες τεχνολογίες. Θα βρεθούμε όμως αντιμέτωποι και με τις αντιδράσεις συναδέλφων μας δικηγόρων. Και εδώ θα ήθελα να κλείσω με το ερώτημα: Εμείς οι δικηγόροι, πόσο έτοιμοι είμαστε να αλλάξουμε, ώστε να αλλάξει και να επιταχυνθεί η απονομή της δικαιοσύνης;
Με βαθιά εκτίμηση προς όλους τους Συναδέλφους
Γεράσιμος Σ. Γκασούκας
